kościół pw. św. Mikołaja Biskupa

PRACE KONSERWATORSKIE OŁTARZA GŁÓWNEGO

Ołtarz główny w kościele pw. św. Mikołaja w Szaradowie jest obiektem kompilacyjnym, tzn. różne elementy ołtarza powstały w różnym czasie. Najwcześniejsze są rzeźby aniołów ze zwieńczenia z 2 poł. XVII w., zaś z przełomu wieków XVII i XVIII pochodzą rzeźby śś. Piotra i Pawła. Rzeźby biskupów na uszakach pochodzą z 2 poł. XVIII w., natomiast dwa anioły z górnej kondygnacji powstałe w 1886 roku. Konstrukcja architektoniczna części ołtarza wykonana została z drewna iglastego, natomiast rzeźby oraz ornamenty z drewna lipowego.

Stan zachowania obiektu był zły i wymagał interwencji konserwatorskiej. Zaprawa leżąca na konstrukcji oraz elementach dekoracyjnych osypywała się, a w miejscach większych ubytków widoczne są rozległe pęknięcia konstrukcyjne drewna i liczne ślady żerowania drewnojadów. Dotychczasowe miejscowe naprawy wykonane zostały w sposób nieprofesjonalny przy użyciu nieodpowiednich materiałów, przez co znacząco pogłębiły stan zniszczenia. Powierzchnia ołtarza była kilkakrotnie przemalowana, miejscami bardzo niestarannie, nierównomiernie i z zaciekami. Partie złocone były „przepłacane” nieszlachetnymi materiałami, które skorodowały, a efekty korozji przyśpieszyły dalszą degradację podłoża.

Obraz św. Mikołaja miał widoczne osłabione podobrazie płócienne, widoczne były ubytki zaprawy, zaś w obrębie ubytków widoczne były liczne przemalowania. Natomiast obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem miał widoczne zniszczenia płótna, głównie w partiach bocznych, przede wszystkim w skutek przybicia obrazu do ramy za pomocą gwoździ i śrub. Obraz był silnie pofalowany szczególnie w środkowej części. Całość lica obu obrazów bardzo mocno zabrudzona nawarstwieniami powierzchniowymi.

Przed przystąpieniem do prac konserwatorskich wykonano dokumentacje fotograficzną obiekt, następnie wymontowano obrazy i zdemontowano ołtarz. W pierwszej kolejności pobrano próbki warstwy malarskiej, pozłotniczej i drewna do badań konserwatorskich, w celu ustalenia techniki wykonania oryginału, ustalenia pierwotnych materiałów oraz chronologii. Następnie oczyszczono ołtarz z luźnych zabrudzeń powierzchniowych wraz z jego odwrociem. Przed przystąpieniem do usuwania wtórnych warstw malarskich, podklejono odspajające się fragmenty zaprawy i oryginalne warstwy.

Następnie przystąpiono do usunięcia wtórnych przemalowań, po wcześniejszym zmiękczeniu ich rozpuszczalnikami, które następnie przemywane były benzyną lakową. Wtórną zaprawę klejowo–kredową usunięto mechanicznie przy pomocy skalpeli, a jej pozostałości oczyszczono wacikami nasączonymi wodą. W miejscach zaatakowanych przez drewnojady, wykonano dezynfekcję poprzez wstrzykiwanie i przesmarowanie powierzchni drewna preparatem wzmacniającym, a miejsca najbardziej osłabione w nim zanurzono. Impregnowane elementy owinięto folią i pozostawiono do momentu pełnego odparowania roztworu. Następnie pęknięcia drewna sklejono, w niektórych przypadkach zakołkowano, a ubytki drewna uzupełniono kitem. Powierzchnie kitu przeznaczone do pokrycia warstwami malarskimi zabezpieczono gruntem akrylowym. W miejscach większych ubytków założono zaprawę kredowo – klejową, których powierzchnię opracowano papierem ściernym i zwilżonym wacikiem. Warstwę polichromii na ołtarzu uzupełniono farbami opartymi na gumie arabskiej i pigmentach, następnie wykończono woskiem. Po pełnym wyschnięciu warstwę wypolerowano tkaniną wełnianą nadając satynowy połysk.

W przypadku rzeźb, konserwację również rozpoczęto od oczyszczenia, wzmocnienia i usunięcia wtórnych przemalowań. Partie karnacji pokryto werniksem retuszerskim, zaś brak uzupełniono farbami opartymi na żywicy. Na powierzchniach zaprawy przeznaczonej pod złocenia na poler nałożono pulment, zaś złocenia matowe na mikstion. Wykonano rekonstrukcję niezachowanych partii złoceń złotem płatkowym, które wypolerowano agatem.

Następnie przystąpiono do oczyszczania lica obrazów z zabrudzeń powierzchniowych. Pierwszym etapem było oczyszczenie mechaniczne miotełkami, a silniejsze zanieczyszczenia usunięto mydłem z wodą destylowaną. W dalszej kolejności przystąpiono do usuwania wtórnego werniksu przy pomocy rozpuszczalników, przemywając benzyną lakową. Ze względu na rozwarstwianie warstw wzmocniono odwrocie obrazu wprowadzając spoiwo, a następnie przeprowadzono ich konsolidację. Ze względu na osłabione właściwości nośne oryginalnego podobrazia, oba obrazy zdublowano na nowe, zaimpregnowane lniane płótno. Ubytki warstwy gruntu uzupełniono kitem emulsyjnym wiedeńskim. Na powierzchnię obrazu nałożono werniks, uzupełniono ubytki warstwy malarskiej farbami konserwatorskimi opartymi na żywicy, a na wypunktowane lica obrazów naniesiono warstwę werniksu końcowego satynowego.

Ostatnim etapem było zamontowanie ołtarza w kościele i wykonanie dokumentacji powykonawczej.

Efekty projektu

Szaradowo: kościół pw. św. Mikołaja Biskupa