kościół pw. św. Michała Archanioła

PRACE KONSERWATORSKIE OŁTARZA GŁÓWNEGO W KOŚCIELE PW. ŚW. MICHAŁA ARCHANIOŁA

Kościół we Wtelnie wzniesiony został w latach 1785-1787, zaś w późniejszym okresie powiększony został o prezbiterium, przypuszczalnie również w tym okresie powstał ołtarz główny. Obecna konserwacja ujawniła wielość wcześniejszych remontów, jednak nie były to działania zgodne ze sztuką konserwatorską i nie hamowały procesów niszczenia. Kolejne wtórne warstwy zacierały piękno detali rzeźbiarskich i całkowicie zmieniły kolorystykę obiektu. Wielokrotne nawarstwienia farb olejnych stworzyły grubą skorupę, kryjącą zachowane obszary subtelnej i wyrafinowanej dekoracji obiektu. W XIX wieku zmieniono aranżację ołtarza dodając nowy podest, który powiększono w 1978-1982 roku. Zmiana dotyczy również obrazu – obecnie znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z poł. XVII w., prawdopodobnie wcześniej był obraz św. Michała Archanioła, który został spalony (informacja od miejscowych parafian).

Poza naturalnymi procesami starzenia się materiałów, podstawowymi przyczynami zniszczeń są warunki klimatyczne, atak biologiczny, uszkodzenia mechaniczne oraz przeprowadzone aranżacje. Kościół był mocno zawilgocony (linia zawilgocenia sięgała 2 m), a niestabilność warunków klimatycznych to dogodne warunki dla rozwoju owadów i mikroorganizmów. Odwrocie ornamentów przypominały strukturę gąbki i wymagały specjalnej ostrożności podczas demontażu.

Destrukcje dolnej części ołtarza była wzmożona przez zamontowane z tyłu sklejek przesłaniających dolną część retabulum, co ograniczało wysychanie i wentylację pochodzącą do wilgoci. Zawilgocone deski były niszczone przez rozrost grzyba domowego i żerowanie kolonii kołatków domowych. Rozpoznano również grzyba domowego – porzycy inspektowej. Najobszerniejsze ubytki podłoża drewnianego spowodowano przez przebudowy architektury ołtarza np. wycięto otwory na przewody elektryczne, wycięto środkowy fragment ramy obrazu, czy też usunięto fragmenty gzymsu. Drobne ubytki spowodowano odłamaniem części ozdób, wbijaniem gwoździ i innych mocowań. Widoczne były też mechaniczne odłamanie palców, a nawet dłoni w rzeźbach.

Celem konserwacji było przywrócenie ołtarzowi pierwotnego wyglądu. Zatrzymanie procesu niszczenia podłoża, oczyszczenie, usunięcie przemalowań, wzmocnienie strukturalne, wykonanie złoceń i srebrzeń, retusz i rekonstrukcja polichromii oraz konserwację figur i obrazu.

Pierwszymi pracami przed przystąpieniem do prac konserwatorskich jest wykonanie dokumentacji stanu zachowania, zabezpieczono najbardziej rozsypujące się elementy. Następnie zdemontowano i wykonano odkrywki ustalające stratygrafię warstw oraz pierwotną kolorystykę ołtarza.

Pierwszy etap konserwacji rozpoczyna się od mechanicznego oczyszczenia obiektu z kurzu, brudu oraz wtórnych warstw malarskich i złoceń. Przeprowadzono ekspertyzę konstrukcji, następnie dezynfekcję, dezynsekcję oraz impregnację drewna. Dokonano napraw i wzmocnienia konstrukcji obiektu oraz zrekonstruowano brakujące elementy. Uzupełniono ubytki zapraw, wykonano retusz i rekonstrukcję powłok malarskich, złoceń i srebrzeń.

Zabezpieczono powierzchnię werniksem retuszerskim. Przeprowadzono konserwację obrazów polegająca na ich oczyszczeniu, prostowaniu płócien, przeprowadzono konsolidację warstw zapraw malarskich, uzupełniono ubytki płótna i zaprawy. Następnym etapem jest uzupełnienie warstwy malarskiej, zaś końcowym pokrycie werniksem. Brakujące ozdoby, ubytki snycerskie i rzeźbiarskie rekonstruowano w drewnie i żywicy.

Posłużono się fotografią do ich rekonstrukcji. Rzeźby aniołów, ornamenty z adorującymi aniołami, pochodzą z ołtarzy bocznych, które przeniesiono do pierwotnych miejsc ekspozycji, zaś na ołtarzu głównym zamontowano z powrotem rzeźbiarskie przedstawienia śś. Piotra i Pawła.

Efekty projektu

Wtelno: kościół pw. św. Michała Archanioła