kościół pw. św. Jakuba Apostoła

PRACE KONSERWATORSKIE OŁTARZA BOCZNEGO ŚW. BARBARY

Ołtarz boczny pw. św. Barbary powstał prawdopodobnie w tym samym czasie co kościół, który wzniesiono w 1806 roku. Przed rozpoczęciem prac konserwatorskich ołtarz był pomalowany na kolor zielony z ornamentami i gzymsami w kolorze ciemnoczerwonym.

Obok ołtarza umieszczono kopię obrazu św. Barbary. Na niej, umieszczono srebrną sukienkę w celu ochrony oryginalnego płótna przed zniszczeniem.

Ołtarz wykonano z drewna iglastego (modrzew?), a jego stan zachowania był zły. Wynikało to z naturalnych procesów starzenia materiałów oraz z niewłaściwie przeprowadzonych dotychczasowych konserwacji. Nieprofesjonalne ingerencje przyczyniły się do zmiany kolorystyki i zniekształciły pierwotny wygląd ołtarza.

Podczas ostatnich prac konserwatorskich w 1985 roku odsłonięto pierwotną marmoryzację, którą zabezpieczono, a następnie z niewiadomych przyczyn pokryto olejną farbą na gładko. Detale i dekoracje zostały wtórnie przemalowane brązą, która z upływem czasu pociemniała i mocno skorodowała.

„Oryginalna warstwa malarska w przeszłości została profesjonalnie odsłonięta spod warstw wtórnych przemalowań. Z poszanowaniem materii zabytkowej, zgodnie z zasadami sztuki konserwatorskiej. Nie wiadomo dlaczego zatem przemalowano ołtarz farbami na gładko, domalowując ornamenty oraz dekoracje w ramkach. Nie było jakichkolwiek przesłanek do takich działań.”

Ołtarz uległ silnemu zniszczeniu biologicznemu przez działalność kołatka domowego, widoczne były otwory po jego działalności (duże ubytki w gruntach i w drewnie). Występowały również drobne ubytki formy, uszkodzenia mechaniczne, pęknięcia, dziury po gwoździach i pinezkach.

Nie zachowała się oryginalna mensa, nastawa ołtarzowa była ustawiona na dwóch cementowych podporach przykryta drewnianym blatem. Rzeźby aniołów również zostały przemalowane, farby miały słabą przyczepność i odpadały w płatach od podłoża. Obraz św. Barbary był zabrudzony, werniks uległ zażółceniu, w skutek działania wilgoci i kurzu.

Przyczyną silnych deformacji płóciennego podobrazie mogło być zamontowanie srebrnej sukienki. Widoczne również były wykruszenia i ubytki warstwy malarskiej. Podczas wcześniejszej konserwacji wykonano dublaż na masę woskową. Niestety obraz został silnie przesycony woskiem, z czasem pożółkł i ściemniała warstwa malarska.

Celem konserwacji jest zatrzymanie procesu niszczenia podłoża, oczyszczenie, usunięcie przemalowań, wzmocnienie strukturalne, wykonanie złoceń, retusz i rekonstrukcja polichromii oraz konserwacja obrazów i rzeźb.

Pierwszymi pracami przed przystąpieniem do prac konserwatorskich było wykonanie dokumentacji stanu zachowania. Następnie zdemontowano i wykonano odkrywki ustalające stratygrafię warstw oraz pierwotną kolorystykę ołtarza.

Pierwszy etap konserwacji rozpoczął się od oczyszczenia obiektu z kurzu, brudu, wtórnych warstw malarskich oraz złoceń metodami mechanicznymi i chemicznymi. Odsłonięto oryginalną polichromię ołtarza, której odspojone warstwy zostały podklejone. Przeprowadzono dezynfekcję, dezynsekcję oraz impregnację elementów drewnianych. Wykonano nową mensę. Kolejnym etapem były prace stolarskie i snycerskie, uzupełniono duże ubytki wstawkami z drewna, zaś drobne otwory po szkodnikach uzupełniano kitem. Przygotowano zaprawę kredowo-klejową pod polichromię oraz pod złocenia. Następnie wykonano rekonstrukcję srebrem i złotem płatkowym (23 karatowym). Kolejnym etapem było wypełnianie ubytków polichromii, wykonanie retuszy konserwatorskich, na koniec zabezpieczono powierzchnię odpowiednimi werniksami.

Prace konserwatorskie obrazów (św. Barbary i św. Jana Chrzciciela) rozpoczęto od oczyszczenia z kurzu i brudu (przód i tył). Usunięto pociemniały werniks oraz retusz konserwatorski. Wykonano konsolidację warstw technologicznych, dokonano reparacji płóciennego podobrazia. Następnie przeprowadzono zabieg prostowania obrazów pod naciskiem. Uzupełniono ubytki w zaprawie kitem barwionym. Następnie naciągnięto obraz św. Jana Chrzciciela na nowe drewniane krosna, natomiast obraz św. Barbary na oryginalną deskę. Założono nowy werniks retuszerski, uzupełniono ubytki malarskie, a następnie zabezpieczono powierzchnię obrazu werniksem satynowym.

Powierzchnia ołtarza została pokryta zaprawą klejowo-kredową, na której wykonana została marmoryzacja w dwóch odcieniach szaroniebieskiego koloru. Dekoracje ornamentalne pokryto płatkami złota.

Ołtarze w kościele parafialnym pw. św. Jakuba w Sławianowie zostały przekomponowane, nie są znane oryginalne miejsca występowania rzeźb na poszczególnych obiektach. Dopiero po przeprowadzeniu prac konserwatorskich wszystkich ołtarzy zostanie podjęta decyzja o miejscu i ostatecznej lokalizacji rzeźb. Z tego też powodu z ołtarza św. Barbary usunięto parę aniołów z koroną.

Efekty projektu

Sławianowo: kościół pw. św. Jakuba Apostoła