Efekty projektu

PRACE KONSERWATORSKIE OŁTARZA BOCZNEGO  Z OBRAZAMI HERMANA HANA

STAN ZACHOWANIA

Ołtarz uległ uszkodzeniom mechanicznym, estetycznym oraz postępującej degradacji materiałów, był zabrudzony, pokryty kurzem i brudem. Warstwa malarska pociemniała, detale złocone i srebrzone były mocno zdegradowane, straciły swój pierwotny połysk. Występowały ubytki i odpryski warstwy malarskiej. Drewniane podłoże zostało zaatakowane przez owady żerujące w drewnie, widoczne były otwory wylotowe.

Brakowało oryginalnej drewnianej mensy, ołtarz był ustawiony na murowanym podwyższeniu pomalowanym na biały kolor.

Obrazy były zabrudzone, pokryte warstwą kurzu i brudu. Werniks uległ zabrudzeniu i zżółknięciu wskutek działania wilgoci i zgromadzenia kurzu na powierzchni. Warstwa malarska miejscami spękana, na całej powierzchni widoczne były niewielkie jej wykruszenia. Na obrazie „Koronacja NMP” widoczne były plamy po wosku świec oraz drobne ubytki warstwy malarskiej, dolny jego fragment był uszkodzony wskutek działania drewnojadów. Obraz w przeszłości został przeniesiony do ołtarza głównego. By go zmieścić w polu ramy obcięto fragment deski u dołu i u góry, bezpowrotnie niszcząc obraz.

CELE KONSERWACJI

Celem prac konserwatorskich było przywrócenie ołtarzowi bocznemu pierwotnego wyglądu. Zaproponowano przeprowadzenie pełnej konserwacji technicznej i estetycznej, zgodnie z założeniami sztuki konserwatorskiej, która przywróci mu wygląd z XVII wieku. Celem prac było zatrzymanie procesu niszczenia podłoża, oczyszczenie, usunięcie przemalowań, wzmocnienie strukturalne, wykonanie złoceń i srebrzeń, retusz i rekonstrukcja polichromii oraz konserwacja figur i obrazów.

PRZEBIEG PRAC KONSERWATORSKICH

Prace rozpoczęto od zdemontowania całego ołtarza oraz wykonania dokumentacji fotograficznej. Powierzchnię oczyszczono z warstwy zabrudzeń powierzchniowych, nagromadzonego kurzu i brudu przy pomocy miękkich szczoteczek i pędzli. Usunięto wtórne uzupełnienia o niewłaściwej fakturze, wykonane z wadliwych materiałów oraz gwoździe wbijane do mocowania różnych dekoracji. Na kilku elementach wykonano odkrywki stratygraficzne, zazwyczaj zidentyfikowano tylko jedną warstwę chronologiczną, powstałą podczas ostatniej konserwacji. Następnie przystąpiono do usuwania dawnych retuszy i rekonstrukcji kolorystycznych z powierzchni ołtarza. Nawarstwienia usuwano stopniowo, partiami metodą mechaniczną i chemiczną. Czyszczone powierzchnię dokładnie domywano i skalpelem doczyszczano z resztek przemalowań.

Na większości elementów kolory odtworzone podczas ostatniej konserwacji pokrywały się (lub miały lekko inne odcienie) z fragmentami oryginalnej warstwy malarskiej z 1 ćw. XVII wieku. Na niektórych elementach znaleziono punktowo występujące fragmenty zieleni: na drewnie, na uszakach, na predelli, na podstawie rzeźby. Kolorystykę oryginalnej polichromii opracowano w kolorach złamanych niebieskich, czerwieni, brązu i zieleni.

Usunięto wtórne warstwy z elementów złoconych i srebrzonych. Odsłonięto niewielkie ślady po oryginalnych złoceniach i srebrzeniach.

Rama obrazu dolnego oraz górne części ołtarza (szczególnie gzymsy i ornamenty) były mocno zniszczone przez owady. Osłabioną strukturę drewna wzmocniono, a następnie impregnowano przez iniekcję i wielokrotne pędzlowanie do możliwie pełnego nasycenia. Następnie oczyszczono powierzchnię drewna z nadmiaru tworzywa i pozostawiono zawinięte folią w celu powolnego odparowania rozpuszczalnika. Następnie elementy drewniane zdezynfekowano impregnatem grzybobójczym i owadobójczym o działaniu zwalczającym i profilaktycznym.

Odspojone fragmenty drewna podklejono, pęknięte detale sklejono, następnie przystąpiono do wypełniania  ubytków w drewnie. Wypełniono je kitem z mieszaniny trocin, a drobne otwory po owadach wypełniono kitem drobnoziarnistym. Po wyschnięciu kity opracowano.

Przygotowano powierzchnie przeznaczone pod złocenia i srebrzenia w technice zgodnej z oryginałem. W tym celu nałożono kilka warstw zaprawy kredowo-klejowej, które szlifowano w celu uzyskania równej, gładkiej powierzchni. Następnie pokryto kilkoma warstwami pulmentu i wyzłocono płatkami złota 23 karatowego oraz płatkami srebra zgodnie z techniką oryginału. Srebro zabezpieczono przed korodowaniem. Na niektóre fragmenty ornamentów nałożono mikstion i wyzłocono płatkami złota uzyskując matową powierzchnię. Niektóre elementy srebra pomalowano lekko ocieplającym laserunkiem.

Uszaki dolnej i górnej kondygnacji są wtórne. Powstały prawdopodobnie w tym samym czasie, kiedy ołtarz główny i boczny ok. XVIII wieku.

Wyretuszowano ubytki oryginalnej warstwy malarskiej, wykonano rekonstrukcję kolorystyczną. Kolor niebieski i czerwony dorobiono według znalezionych oryginalnych resztek polichromii. Są  to kolory o lekko innych odcieniach niż podczas konserwacji z 1984 roku. Retusz i rekonstrukcję kolorystyczną wykonano farbami żywicznymi i akrylowymi.

Na gzymsie zachowały się oryginalne karnacje główek aniołów, które zostały wyretuszowane. Po wyretuszowaniu i pomalowaniu ołtarza wszystkie elementy zabezpieczono werniksem końcowym satynowym.

KONSERWACJA OBRAZU „KORONACJA NMP” HERMAN HAN

Obraz w pracowni przechowywany był w specjalnie wykonanej komorze, gdzie łatwo było kontrolować wilgotność i temperaturę. Wstępnie usunięto zabrudzenia, kurz, brud, pajęczyny z lica i odwrocia obrazu. Deska obrazu była naruszona działaniem owadów. Podczas ostatniej konserwacji, przeprowadzonej w latach 1966-67, odwrocie mocno przesycone zostało woskami. Następnie przystąpiono do oczyszczenia lica obrazu, najpierw z brudu i kurzu, a następnie chemiczne usuwano pożółkły werniks. Przeprowadzono próby z różnymi rozpuszczalnikami i meszaninami chemicznymi, po wybraniu najlepszej metody stopniowo go usuwano odsłaniając intensywne kolory obrazu. Ubytki warstwy były niewielkie, występujące głównie wzdłuż pionowych spękań gruntu na desce. Następnie nałożono kity w miejscach ubytków warstwy malarskiej i zaprawy oraz opracowano ich fakturę. Założono werniks retuszerski, uzupełniono ubytki warstwy malarskiej stosując farby akrylowe, w niektórych fragmentach wykorzystano farby żywiczne. Po wyretuszowaniu ubytków obraz kilkakrotnie pokryto syntetycznym werniksem satynowym końcowym.

PRACE KONSERWATORSKIE OBRAZU „ZWIASTOWANIE”

Obraz również przechowywany był w specjalnej komorze, gdzie łatwo było kontrolować wilgotność i temperaturę. Wstępnie usunięto zabrudzenia, kurz, pajęczyny z lica i odwrocie obrazu. Następnie przystąpiono do oczyszczenia lica obrazu z pożółkłego werniksu metodami chemicznymi, po wcześniej przeprowadzonych próbach i wyborze najlepszej metody. Ubytki warstwy malarskiej  skupiły się głównie w dolnej części obrazu. Stare kity miały słabą przyczepność do podłoża. Prawdopodobnie podczas ostatniej konserwacji miejsca ubytków przesycono zbyt silnym klejem skórnym. Po latach klej utworzył dość grubą błonkę i wpłyną na wypadanie uzupełnień. Następnie ubytki warstwy malarskiej i zaprawy wypełniono kitem oraz opracowano fakturę uzupełnień. Założono werniks retuszerski, zaś ubytki warstwy malarskiej uzupełniono farbami akwarelowymi, niektóre retusze wykonano farbami żywicznymi. Po wyretuszowaniu ubytków obraz kilkakrotnie pokryto syntetycznym werniksem satynowym końcowym.

Po wykonaniu prac konserwatorskich zdemontowane elementy ponownie zostały zamontowane w kościele. Założono nową mensę, na niej ustawiono nastawę. Ostatnim etapem było wykonanie dokumentacji powykonawczej.